Point of View John Poppelaars, CEO van Doing The Math
John Poppelaars is mede-oprichter en directeur van Doing The Math, dat organisaties helpt om hun klimaatdoelen te halen en om het nodige draagvlak te creëren bij medewerkers, relaties en andere stakeholders. Hij ziet dat veel bedrijven dat moeilijker vinden in een wereld waarin de onzekerheid toeneemt. De oplossing is volgens hem dat bedrijven veel beter zicht krijgen op alle factoren die van invloed zijn op de bedrijfsvoering, en om de gevolgen van mogelijke beslissingen door te rekenen in goed onderbouwde scenario’s. “Wiskundige modellen helpen ons beter om te gaan met complexiteit en onzekerheid.”
De wereld is niet volledig maakbaar, zegt Poppelaars. “Er zijn mensen die denken dat modellen en theorieën niet langer nodig zijn om beslissingen te nemen, nu we steeds meer kunnen meten aan de hand van data. Het idee is dat we genoeg hebben aan technologie; die geeft ons de data en de inzichten die nodig zijn om steeds de juiste beslissing te nemen. Niets blijkt minder waar. Onzekerheid is nog steeds de enige zekerheid die we hebben, en data alleen neemt die onzekerheid niet weg. Sterker nog, de onzekerheid is toegenomen door onder meer Brexit, covid en de oorlog in Oekraïne.”
De stijgende onzekerheid zorgt voor spanning tussen het korte- en langetermijndenken
Volgens Poppelaars bemoeilijkt dat de besluitvorming voor zowel de korte als lange termijn, maar het zijn vooral de beslissingen voor de lange termijn die daaronder te lijden hebben. “Kijk naar klimaatverandering. We weten al jaren dat die wordt veroorzaakt door menselijk handelen; toch passen we ons gedrag niet aan. Of neem het feit dat we gemiddeld genomen steeds ouder worden. Ook dat is bekend, en toch anticiperen we daar niet op in bijvoorbeeld pensioenopbouw en inrichting van de maatschappij. De stijgende onzekerheid zorgt voor spanning tussen het korte- en langetermijndenken. Kortetermijnverstoringen vragen om direct en adequaat handelen. Dat gaat ten koste van de aandacht voor issues waarvan de gevolgen vooral op de langere termijn zichtbaar worden. Er bestaat meer en meer behoefte aan instrumenten waarin beslissers zowel voor de korte- als de langetermijnbeslissingen de juiste ondersteuning krijgen.”
Dat de onzekerheid toeneemt blijkt onder meer uit onderzoek van het National Bureau of Economic Research (NBER). “Dat onderzoek laat zien dat de toegenomen onzekerheid reële gevolgen heeft voor bedrijven”, zegt Poppelaars. “Schokken zoals we die in de afgelopen jaren hebben gezien komen steeds vaker voor. Ze kunnen samenvallen met een economische schok, zoals de Russische invasie van Oekraïne leidde tot een toename van energie- en voedselprijzen. Maar dat is niet altijd het geval. De Amerikaanse verkiezingen zorgden voor aanzienlijke toename van de onzekerheid voor bedrijven, nog voordat ze enig effect had op de reële economie.”
Een wereldwijde waardeketen is een ingewikkelde machine. Daar zit precies de kwetsbaarheid
Onderlinge afhankelijkheid
Door de mondialisering van de economie zijn waardeketens langer en complexer geworden, en daardoor kwetsbaarder, zegt Poppelaars. “Een wereldwijde waardeketen is een ingewikkelde machine, waarbij alles precies op het juiste moment op de juiste plek moet zijn om het te kunnen laten werken. En daar zit ook precies de kwetsbaarheid. Hoe langer en gecompliceerder de waardeketens, hoe lastiger het is om die kwetsbaarheden in het oog te houden en hoe fragieler die ketens worden. Hoe lastig dat is bleek in 2008, toen tijdens de financiële crisis het bankverkeer stokte en het moeilijker was om geld over te maken van de ene plek naar de andere. Covid, de blokkade van het Suezkanaal, de invloed van klimaatverandering en nu de invasie in Oekraïne laten zien hoe kwetsbaar waardeketens kunnen zijn.”
Complexe waardeketens hebben, naast hun fragiliteit, nog een tweede nadeel, zegt Poppelaars. “Omdat ze zo complex zijn komt feedback vertraagd binnen. Dat vertroebelt het zicht op het effect van ons handelen, en dat kan leiden tot onbedoelde bijwerkingen.” Als voorbeeld van zo’n feedbackloop noemt Poppelaars het bekende bullwhip-effect: naarmate er meer schakels zitten tussen de producent en de afnemer nemen de schommelingen toe in voorraden en ordergrootte. “We weten dat dit effect bestaat, en toch zien we het keer op keer optreden. Ook tijdens de covid-pandemie was dat het geval. Dat maakt duidelijk hoe lastig het is om dit effect in de praktijk te herkennen en er naar te handelen.”
Het zijn factoren als deze die waardeketens zo complex kunnen maken dat we ze als mens niet goed kunnen overzien, waardoor we ook de invloed van ons handelen nauwelijks kunnen inschatten. Poppelaars: “Voor het gemak zoeken we de oorzaak van feedbackloops vaak in krachten buiten onszelf, krachten die grotendeels onvoorspelbaar en oncontroleerbaar zijn. Zo wijten CEO’s slechte kwartaalcijfers vaak aan gebeurtenissen buiten hun organisatie, die dus buiten hun macht liggen. En politici wijzen bij recessies soms bedrijfsfraude aan als oorzaak, zoals bij de kredietcrisis in 2008. Dit gedrag geeft aan dat we slecht in staat zijn om complexe systemen te begrijpen. Daarom moeten onze mentale modellen worden ondersteund met instrumenten die de complexiteit hanteerbaar maken en die ons helpende juiste beslissingen te nemen.”
Mensen zijn slecht in staat om complexe systemen te begrijpen
Complexiteit neemt alleen maar toe op de lange termijn. Dat verklaart volgens Poppelaars waarom zaken als onzekerheid, onderlinge afhankelijkheden en feedbackloops ons vanzelf laten focussen op kortetermijndenken. “Het zorgt ervoor dat we onszelf constant in brandblusmodus dwingen. Als we echter beter anticiperen, en rekening houden met wat we mogelijk tegen zullen komen, zullen robuustere strategieën en plannen mogelijk worden. Door beter te anticiperen kunnen we voorzieningen treffen die ons wendbaar houden als het tegenzit, of die kansen bieden als het toeval onze kant op valt. Door beter te anticiperen kunnen we issues op de korte termijn voorkomen én een betere focus houden op de langere termijn.”
Dat wil niet zeggen dat we moeten proberen om de toekomst beter te voorspellen, denkt Poppelaars. “De toekomst is en blijft fundamenteel onzeker. Wat we nodig hebben zijn instrumenten die ons inzicht vergroten, en die ons helpen om te gaan met complexiteit en onzekerheid. Wiskundige modellen zijn die instrumenten. Ze maken reële vraagstukken hanteerbaar, helpen ons de complexe wereld beter te begrijpen en geven ons de mogelijkheid om de mogelijke consequenties van ons handelen te analyseren. Of het nu de ontwikkeling betreft van een net-zero strategie, de planning van de zorg, het ontwerp van nieuw pensioensysteem, het bepalen van de effectiviteit van een nieuw medicijn of het vergroten van de weerbaarheid van een waardeketen, wiskundige modellen bieden ons de slagkracht deze uitdagingen aan te gaan en tot de best mogelijke resultaten te komen.”
Dit is één van de Expert Point of Views behorende bij een reeks interviews uit het magazine ‘Pioniers in duurzaamheid’. Een gezamenlijke uitgave van Doing The Math en EyeOn.
Wilt u het magazine digitaal ontvangen? Een e-mail naar info@doingthemath.nl met als onderwerp ‘Magazine’ is voldoende.